NEB Grade 12 Social Studies — 30 Exam Questions, 3-Paragraph Answers & Key Points (Set 5)
Fully aligned to NEB style • Each Q tagged with topic + marks • Example + Key Points • Mobile friendly
#NEB #Grade12 #SocialStudies #ExamPrep #LifeSkills #DigitalSkills #Civics #Economy #Geography #HistoryOfNepal
Q1) समाजीकरण (Socialization) के हो? प्रमुख एजेण्टहरू लेख्नुहोस्।
समाजीकरण व्यक्ति जन्मेदेखि जीवनभर समाजको मान्यता, मूल्य, भाषा र व्यवहार सिक्ने प्रक्रियालाई जनाउँछ। यसले चरित्र, पहिचान र “हामी” भाव निर्माण गर्छ।
प्रमुख एजेण्टहरू: परिवार (प्राथमिक), विद्यालय, साथीसंगी समूह, मिडिया/इन्टरनेट, धार्मिक–सांस्कृतिक संस्था, समुदाय र कार्यस्थल।
यी एजेण्टहरू मिलेर भूमिकाबोध, अधिकार–कर्तव्य र जिम्मेवारीको अभ्यास गराउँछन्; नीति/कानूनले औपचारिक दिशा दिन्छ।
- जीवनभरको सिकाइ; पहिचान/मूल्य विकास
- परिवार–विद्यालय–साथी–मिडिया प्रमुख
- भूमिकाबोध र सामाजिक नियन्त्रण
Q2) संस्कृति (Culture) र सभ्यता (Civilization) बीच भिन्नता।
संस्कृति विश्वास, मान्यता, भाषा, कला र व्यवहारको समष्टि हो—“हामी कसरी सोच्छौं/बाच्छौं” भन्ने पक्ष।
सभ्यता संरचना, संस्था, प्रविधि र भौतिक प्रगतिको स्तर हो—“हामीले के निर्माण गरेका छौं/कति उन्नत छौं” भन्ने पक्ष।
दुवै परस्परपूरक: समृद्ध संस्कृतिले सभ्यतालाई दिशा दिन्छ; उन्नत सभ्यताले संस्कृति संरक्षण/विकास सम्भव बनाउँछ।
- Culture = मान्यता/आचरण
- Civilization = संस्था/भौतिकता
- परस्पर निर्भरता
Q3) सामाजिक नियम/मान्यता किन आवश्यक छन्?
साझा नियमले अपेक्षित व्यवहार स्पष्ट पार्दै विश्वास र सहकार्य सम्भव बनाउँछ।
नियम उल्लङ्घन रोक्न अनौपचारिक (प्रशंसा/आलोचना) र औपचारिक (कानून/दण्ड) नियन्त्रण हुन्छ।
सीप/सचेतना/समान अवसरले नियम पालना बढ्छ र विकृति घट्छ।
- साझा निर्देश = पूर्वानुमेयता
- Formal/Informal control
- Education & equity
Q4) विकृति (Deviance) र सामाजिक नियन्त्रण—संक्षेप।
विकृति भनेको प्रचलित नियम/मूल्यविपरीत जाने आचरण हो; सबै विकृति अपराध होइन, तर सबै अपराध विकृति हो।
नियन्त्रण दुई तहमा हुन्छ—अनौपचारिक (परिवार/समुदाय) र औपचारिक (कानून/न्यायपालिका/प्रशासन)।
निवारण: शिक्षा, रोजगारी, परामर्श, समान न्यायिक पहुँच र पुनर्स्थापनात्मक न्याय।
- Deviance ≠ necessarily crime
- Two-track control
- Prevention > punishment
Q5) विविधतामा एकता कसरी सम्भव? (Policy + Practice)
समावेशी अधिकार, गैर-भेदभाव, र प्रतिनिधित्वले साझा पहिचान बलियो बनाउँछ।
विद्यालय/समुदायमा अन्तरसंवाद, साझा परियोजना, बहुभाषिक सेवाले विश्वास बढाउँछ।
समान अवसर, डाटा-आधारित नीतिहरू र संवैधानिक ग्यारेन्टी आवश्यक।
- Rights + representation
- Dialogue & joint work
- Targeted equity
Q6) शहरीकरण (Urbanization) का कारण/प्रभाव र समाधान—नेपाल सन्दर्भ।
Pull factors: सेवा/रोजगारी/शिक्षा; Push factors: ग्रामीण आय/सेवा अभाव र जोखिम।
प्रभाव: सेवा/अवसर बढे पनि भीड, आवास अभाव, प्रदूषण, अनौपचारिक बस्ती।
समाधान: ट्रान्जिट-ओरिएन्टेड योजना, सस्तो आवास, हरित यातायात, क्षेत्रीय सन्तुलित विकास।
- Push vs Pull
- Pros & cons
- Green, inclusive planning
Q7) बसाइँसराइ (Migration) का प्रकार, फाइदा/जोखिम र नीति सिफारिस।
प्रकार: आन्तरिक (ग्रामीण–शहरी, अन्तरप्रदेश) र अन्तर्राष्ट्रिय (काम/शिक्षा/शरण)।
फाइदा: आय/सीप/रेमिट्यान्स; जोखिम: मस्तिष्क-पलायन, शोषण, परिवार विखण्डन।
नीति: सुरक्षित प्रवासन, सीप मान्यकरण, पुन:एकीकरण, स्थानीय रोजगारी प्रवर्द्धन।
- Types & drivers
- Benefits/risks
- Safe + reintegration
Q8) शहरी गरीबी र अनौपचारिक बस्ती—उपायहरू।
आय अस्थिरता, उच्च भाडा, सेवा/पहिचान अभाव हुँदा अनौपचारिक बस्ती बढ्छ।
उपाय: सस्तो आवास, आजीविका तालिम, आधारभूत सेवा, कानुनी पहिचान।
समुदाय-आधारित योजना र सामाजिक सुरक्षा अनिवार्य।
- Drivers of slums
- Housing & livelihoods
- Community planning
Q9) शिक्षा र सामाजिक विकासबीच सम्बन्ध।
शिक्षाले मानव पूँजी, नागरिकता र नवप्रवर्तन बढाउँछ; सामाजिक गतिशीलता सम्भव बनाउँछ।
समावेशी पहुँचले असमानता घट्छ; गुणस्तरले उत्पादकता र स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउँछ।
समुदाय–स्कुल साझेदारीले स्थानीय समस्यालाई सिकाइसँग जोड्छ।
- Human capital
- Equity effects
- Community linkage
Q10) डिजिटल साक्षरता vs मिडिया साक्षरता—भिन्नता र महत्व।
डिजिटल साक्षरता = उपकरण/ऐप उपयोग, सुरक्षा र डाटाको आधारभूत ज्ञान।
मिडिया साक्षरता = सामग्री/स्रोत/पूर्वाग्रह पहिचान र तथ्य जाँच गर्ने क्षमता।
दुवैको मेलले साइबर जोखिम र गलत सूचना दुवैबाट जोगाउँछ।
- Tools vs content
- Verification
- Safe behaviour
Q11) अनुसन्धान (Research) का आधारभूत चरणहरू।
समस्या/उद्देश्य परिभाषा → साहित्य समीक्षा → परिकल्पना/प्रश्न → विधि छनोट।
डाटा संकलन/विश्लेषण → निष्कर्ष/सिफारिस → सीमाहरू/नैतिकता।
विश्वसनीयता र वैधता सुनिश्चित गर्न पाइलट परीक्षण र स्रोत उद्धरण आवश्यक।
- Plan–Do–Report
- Ethics & consent
- Citations
Q12) स्वास्थ्य शिक्षा र WASH—विद्यालयमा किन?
WASH ले संक्रमण घटाएर उपस्थिति/उपलब्धि सुधार्छ।
सुरक्षित पानी, हातधुने स्टेशन, छुट्टाछुट्टै शौचालय र म्यान्स्ट्रुअल हाइजिन आधारभूत हुन्।
व्यवहार परिवर्तन सत्र/क्लबले दीगो अभ्यास बनाउँछ।
- Health → learning
- Facilities + BCC
- Monitoring
Q13) पदार्थ दुरुपयोग रोकथाम—युवाको भूमिका।
रोकथाम शिक्षा, जीवन कौशल, खेलकुद र सकारात्मक साथीसंगीबाट सुरु हुन्छ।
मानसिक स्वास्थ्य सहायता, समय व्यवस्थापन र तनाव नियन्त्रण आवश्यक।
उपचार/पुनर्स्थापना सेवामा पहुँच र कलङ्क घटाउने अभियान आवश्यक।
- Skills & support
- Mental health
- Access to care
Q14) उपभोक्ता अधिकार (Consumer Rights) र सुरक्षाका उपाय।
अधिकार: सुरक्षा, सूचना, छनौट, सुनुवाइ, क्षतिपूर्ति।
उपाय: बिल/म्याद/लेबल जाँच; गुनासो दर्ता; भ्रामक विज्ञापनबाट सावधानी।
समूह/मञ्च प्रयोग र साक्ष्य सङ्कलनले प्रभाव बढाउँछ।
- Know 5 rights
- Check & record
- File complaints
Q15) श्रमिक अधिकार र बाल श्रम न्यूनीकरण।
श्रमिक अधिकार: न्यूनतम पारिश्रमिक, सुरक्षित कार्यस्थल, विश्राम, संघ गठन, विमा।
बाल श्रम शिक्षा/स्वास्थ्यविरुद्ध; उन्मूलन राज्य/समाजको दायित्व हो।
सामाजिक सुरक्षा, छात्रवृत्ति, निरीक्षण/दण्ड र परिवार सहयोग कार्यक्रम।
- Decent work
- End child labour
- Social protection
Q16) निर्वाचन प्रक्रिया र सचेत मतदाता।
प्रक्रिया: दर्ता → नामांकन → प्रचार आचारसंहिता → मतदान → गणना → नतिजा।
सचेत मतदाता नीति/कार्यसम्पादन हेर्छ; पैसा/भावनामा मात्रै नढल्छ।
फ्याक्ट-चेक/स्रोत-जाँच र शान्त, सभ्य सहभागिता आवश्यक।
- Free & fair basics
- Policy-centric choice
- Fact-check
Q17) शक्तिको विभाजन (Separation of Powers) र Checks & Balances।
विधायिका–कार्यपालिका–न्यायपालिका बीच शक्तिको बाँडफाँटले दुरुपयोग रोक्छ।
Checks & Balances मार्फत परस्पर स्वीकृति/समिक्षा/निगरानी हुन्छ।
स्वतन्त्र न्यायपालिका र स्वतन्त्र प्रेस लोकतन्त्रको मेरुदण्ड।
- 3 branches
- Mutual oversight
- Independent courts/press
Q18) न्यायमा पहुँच (Access to Justice) र निःशुल्क कानुनी सहायता।
कानून सबैका लागि समान नहुँदा अधिकार निष्प्रभ हुन्छ; पहुँच हुनु नै न्यायको आधार हो।
निःशुल्क कानुनी सहायता, भाषा/अक्षमता-मैत्री व्यवस्था र स्थानीय मध्यस्थता।
हेल्पडेस्क, परामर्श र केस-ट्र्याकिङले प्रभाव बढाउँछ।
- Equality before law
- Legal aid
- Inclusive remedies
Q19) सहभागी योजनाबद्ध विकास र स्थानीय बजेट।
Participatory planning ले नागरिक प्राथमिकता योजनामा समेट्छ; स्वामित्व/पारदर्शिता बढ्छ।
स्थानीय बजेटमा पूँजी/चालु/समानीकरण कोष; प्रदर्शन-आधारित अनुदान।
सामाजिक अडिट/सुनुवाइ र सार्वजनिक ड्यासबोर्ड अभिन्न अंग।
- Citizen priorities
- Budget structure
- Audit & dashboard
Q20) कर (Taxation) र सार्वजनिक सेवा—नागरिक जिम्मेवारी।
कर राज्य सेवाको मुख्य स्रोत हो—शिक्षा/स्वास्थ्य/पूर्वाधारका लागि।
कर न्याय: क्षमताअनुसार योगदान, पारदर्शिता र दुरुपयोग रोकथाम।
VAT बिल संकलन र बजेट निगरानीमा नागरिक भूमिका महत्त्वपूर्ण।
- Revenue → services
- Fair & transparent
- Citizen oversight
Q21) डिजिटल भुक्तानी—सुरक्षा सावधानी।
OTP गोप्य, बलियो पासवर्ड/UPI PIN, 2FA, नोटिफिकेशन अनिवार्य।
फिसिङ/QR ठगीबाट सावधानी; सार्वजनिक Wi-Fi मा संवेदनशील लगइन नगर्नु।
ट्रान्ज्याक्सन सीमा/बायोमेट्रिक/रीकन्सिलिएसनले जोखिम घटाउँछ।
- 2FA/OTP hygiene
- Beware phishing
- Alerts & limits
Q22) रेमिट्यान्स र परिवार अर्थतन्त्र—फाइदा/जोखिम/उपाय।
फाइदा: खपत, शिक्षा, स्वास्थ्यमा सुधार; स्थानीय बजार चलायमान।
जोखिम: निर्भरता, कौशल पलायन, सामाजिक दूरी।
उपाय: बचत/लगानी, उद्यम, पुन:एकीकरण परामर्श/समर्थन।
- Benefits & risks
- Diversify income
- Reintegration
Q23) वातावरणीय प्रदूषणका प्रकार र नियन्त्रण।
हावा/पानी/माटो/ध्वनि प्रदूषण स्वास्थ्य र पारिस्थितिक सन्तुलनका लागि हानिकारक।
स्रोतमा नियन्त्रण, स्वच्छ प्रविधि, फोहोर व्यवस्थापन, हरित यातायात।
नीति/अनुगमन र नागरिक व्यवहार परिवर्तन दुवै चाहिन्छ।
- Multiple pollutions
- Tech + behaviour
- Policy enforcement
Q24) जैविक विविधता (Biodiversity) र संरक्षित क्षेत्रको महत्त्व।
बायोडाइभर्सिटीले पारिस्थितिक सेवा, औषधि/खाद्य/पर्यटनमा योगदान गर्छ।
संरक्षित क्षेत्रले habitat सुरक्षित गर्छ; स्थानीय सहभागिता/लाभ बाँडफाँट अनिवार्य।
मानव–वन्यजन्तु द्वन्द्व न्यूनीकरणका लागि बफर-जोन/क्षतिपूर्ति।
- Ecosystem services
- Protected areas
- Community benefit
Q25) नवीकरणीय ऊर्जा—सौर्य/सूक्ष्म जलविद्युत/बायोग्यासका फाइदा।
कार्बन कम, निरन्तर आपूर्ति, ऊर्जा पहुँच र आत्मनिर्भरता बढ्छ।
विकेन्द्रित प्रणाली (छाना-सोलार, मिनिग्रिड, बायोग्यास) ग्रामीण/शहरी दुबैमा उपयोगी।
वित्त/प्राविधिक सेवा/मर्मत प्रशिक्षण दीगो विस्तारका लागि आवश्यक।
- Clean energy
- Decentralization
- O&M capacity
Q26) दिगो शहर (SDG-11) — स्तम्भ र उपाय।
हरित यातायात/ऊर्जा दक्षता, सस्तो आवास/समावेशी सेवा, खुला स्थान/सुरक्षा।
डाटा-आधारित योजना र सार्वजनिक सहभागिता आवश्यक।
शहर–गाउँ समन्वयले दबाब घटाउँछ।
- Green mobility
- Affordable & inclusive
- Citizen-centric
Q27) विपद् जोखिम घटाउने (CBDRR) रणनीति—स्थानीय तह।
जोखिम = खतरा × संवेदनशीलता; जोखिम नक्सा, प्रारम्भिक चेतावनी, निकास योजना प्राथमिक।
निर्माण मापदण्ड, पहिरो/बाढी नक्सा, समावेशी अभ्यास (बालबालिका/अशक्त/वृद्ध)।
नियमित ड्रिल, गो-ब्याग, बीमा र डाटा पारदर्शिता।
- Risk mapping
- Build to code
- Drill & insure
Q28) वार्ता/संघर्ष समाधान (Negotiation & Conflict Resolution) — विद्यालय/समुदाय।
समस्या परिभाषा, हित पहिचान, सम्भावित विकल्प खोज र सहमति निर्माण—मुख्य चरण।
सक्रिय सुनुवाइ, “I-Message”, र विन-विन उपाय प्रभावकारी।
मध्यस्थता/सहजकर्ता प्रयोगले सम्बन्ध जोगिन्छ।
- Interests not positions
- Active listening
- Win-win agreement
Q29) नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलन—मुख्य चरणहरू (1951, 1990, 2006/07)।
1951 परिवर्तनले आधुनिक राजनीतिक प्रक्रिया सुरु गर्यो; 1990 ले बहुदलीय व्यवस्थासहित मौलिक अधिकार बलियो बनायो।
2006/07 ले जनसत्ताको सिद्धान्त पुष्ट गरी शान्ति प्रक्रिया/संविधानसभाको बाटो खोल्यो।
अन्ततः संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र, व्यापक अधिकार र संरचनात्मक सुधार सम्भव भयो।
- Milestones
- Rights & pluralism
- Federal republic
Q30) नेपालको संघीयता—अवसर, चुनौती र सुधार।
अवसर: सेवा नजिक्याउने, स्थानीय स्रोत परिचालन, उत्तरदायित्व।
चुनौती: क्षमता अभाव, समन्वय/वित्तीय समानीकरण, नीतिको दोहोरोपन।
सुधार: स्पष्ट अधिकार सूची, डाटा-आधारित वित्त, क्षमता विकास/डिजिटल शासन।
- Proximity & accountability
- Coordination & capacity
- Fiscal/data reforms
#NEB #Grade12 #SocialStudies #EmpiricalTen #Kathmandu #ExamPrep #LifeSkills #DigitalSkills #Civics #Geography #HistoryOfNepal
Comments
Post a Comment