NEB Grade 12 Social Studies — 24 Professional Q&As (3 Paragraphs Each) • Set from Your Question-Bank Photos
Structured for marks: Definition → Analysis → Local Example → Key Points • Empirical Ten, Kathmandu
#NEB #Grade12 #SocialStudies #Kathmandu #Baneshwor #EmpiricalTen #ExamPrep #Civics #Economy #Geography
A) Social Unity & Diversity
Q1) सामाजिक एकता (Social Unity) भन्नाले के बुझिन्छ? विविधतामा एकता कसरी सम्भव हुन्छ?
सामाजिक एकता भनेको फरक भाषा, धर्म, जाति र संस्कृति भएका मानिसहरू बीच स्थायी विश्वास, साझा पहिचान र सहकार्यको अवस्था हो। यसले समाजलाई संकटमा एउटै टिमको रूपमा उभिन, सामान्य समयमा शान्तिपूर्ण सह-अस्तित्वमा बस्न र विकासका लक्ष्यहरूमा समन्वित प्रयास गर्न सक्षम बनाउँछ।
विविधतामा एकता सम्भव बनाउन समावेशी कानून/नीति, गैर-भेदभाव, समान अवसर र प्रतिनिधित्व आवश्यक हुन्छ। विद्यालयदेखि स्थानीय निकायसम्म सहभागी निर्णय (public hearing, social audit) र समान पहुँच भएका सेवाले असन्तोष घटाउँछ र सामूहिक जिम्मेवारी बढाउँछ।
सांस्कृतिक संवाद, साझा पर्व, अन्तर-समुदाय परियोजना र बहुभाषिक सूचना सेवा जस्ता व्यवहारिक अभ्यासले सम्बन्ध बलियो बनाउँछन्। स्थानीय सफलता–कथा/हीरोजलाई उजागर गर्दा “हामी” को भावना बढ्छ।
- Unity = Trust + Shared Identity + Cooperation
- समावेशी नीति, समान अवसर, प्रतिनिधित्व
- संवाद/साझा कार्यक्रम/सहकारी परियोजना
Q2) सामाजिक असमानता (Inequality) का प्रमुख आयाम र समाधान रणनीति लेख्नुहोस्।
असमानता आय/सम्पत्ति, शिक्षा, स्वास्थ्य, लिङ्ग, जातीयता, भौगोलिक पहुँच र डिजिटल पहुँचका आयाममा देखिन्छ। यी सबैले जीवन-गुण, अवसर, आवाज र निर्णय प्रक्रियामा असन्तुलन पैदा गर्छन्।
कारणहरूमा ऐतिहासिक भेदभाव, स्रोतको असमान वितरण, श्रम बजार संरचना, कमजोर सेवा र नीतिगत कमी-पसरी पर्छन्। Multidimensional Poverty Index (MPI) जस्ता सूचकले बहुआयामिक असमानता मापन गर्न सहयोग गर्छ।
समाधानमा लक्षित सामाजिक सुरक्षा, क्षेत्रीय सन्तुलित लगानी, महिला/दलित/दुर्गमका लागि शिक्षा–स्वास्थ्य–स्किल कार्यक्रम, र पारदर्शी सार्वजनिक सेवा/बजेट निगरानी आवश्यक हुन्छ।
- Income/Education/Health/Gender/Region
- Historical + Structural causes
- Targeted programs + social accountability
Q3) सांस्कृतिक विविधता (Cultural Diversity) का फाइदा र चुनौती, तथा विद्यालय-स्तरीय अभ्यास उल्लेख गर्नुहोस्।
विविधताले सृजनशीलता, सहिष्णुता, पर्यटन र सामाजिक पूँजी बढाउँछ। फरक ज्ञान, कला, पोशाक, रीतिथितिले समाज समृद्ध बनाउँछ।
चुनौतीमा पूर्वाग्रह, भाषिक अवरोध, प्रतिनिधित्वको कमी र गलतफहमी पर्छन्। समान पहुँच नहुँदा तनाव/बहिष्कार बढ्न सक्छ।
विद्यालयमा बहुभाषिक स्रोत, समावेशी पठन सामग्री, “Culture Day”, र Peer-mediation जस्ता अभ्यास प्रभावकारी हुन्छन्।
- Creativity/Tourism/Capital ↑
- Bias/Barrier/Representation
- Inclusive curriculum + mediation
B) Urbanization & Migration
Q4) शहरीकरणका प्रमुख कारण र असरहरू—नेपाल सन्दर्भमा स्पष्ट पार्नुहोस्।
कारण: रोजगारी/सेवा/शिक्षाको आकर्षण (Pull) र ग्रामीण क्षेत्रका अवसर/पूर्वाधार कमी (Push)। सडक/सूचना जडानले स्थान-अन्तर दूरी घटाउँछ र शहरतर्फ बसाइँ बढ्छ।
सकारात्मक असर: सेवा/बजार/नवाचार; नकारात्मक असर: भीड, आवास अभाव, प्रदूषण, अनौपचारिक बस्ती, सामाजिक विभाजन।
उपाय: हरित सार्वजनिक यातायात, सस्तो आवास/भाडा-नियमन, “15-minute city” अवधारणा, र क्षेत्रीय सन्तुलित विकास।
- Push–Pull Drivers
- Pros/Cons
- Inclusive/Green Planning
Q5) बसाइँसराइ (Migration) का प्रकार, फाइदा/जोखिम र नीति सुझाव लेख्नुहोस्।
प्रकार: आन्तरिक (ग्रामीण→शहरी/अन्तर-प्रदेश) र अन्तर्राष्ट्रिय (काम/शिक्षा/शरण)। Push–Pull कारकले गन्तव्य निर्धारण गर्छ।
फाइदा: आय/सीप/रेमिट्यान्स; जोखिम: मस्तिष्क-पलायन, परिवार विखण्डन, मानव बेचबिखन/शोषण, अनियमित स्थिति।
नीति: सुरक्षित प्रवासन, श्रम सम्झौता, सीप-मान्यकरण, रिटर्नी उद्यमशिलता, पुन:एकीकरण सेवा र सामाजिक सुरक्षा।
- Internal/International
- Benefits vs Risks
- Safe migration + reintegration
Q6) शहरी गरीबी र अनौपचारिक बस्ती (Slums) का समाधान उपाय व्याख्या गर्नुहोस्।
शहरी गरीबी आय-अस्थिरता, कौशल अभाव, सेवा/पहिचान अभाव र आवास संकटसँग जोडिएको हुन्छ। यसले अनौपचारिक बस्तीको विस्तार गराउँछ।
उपायमा सस्तो आवास (site-and-service), आधारभूत सेवा (WASH, स्वास्थ्य), आजीविका तालिम/अपस्किल, कानुनी पहिचान र सामुदायिक बचत समूह पर्छन्।
डेटा-आधारित नक्साङ्कन, सहभागी योजना र NGO–नगर सहकार्यले दिगोपन बढाउँछ।
- Income/Services/Housing nexus
- Affordable housing + skills
- Participatory planning
C) Educational & Social Development
Q7) शिक्षा र सामाजिक विकासबीच सम्बन्ध स्पष्ट पार्नुहोस्।
शिक्षाले मानव पूँजी, नागरिकता र उत्पादकता बढाउँछ। साक्षरता/सीप वृद्धि हुँदा स्वास्थ्य, आय र सामाजिक गतिशीलता सुधार हुन्छ।
समान पहुँचले असमानता घटाउँछ र नवप्रवर्तन सम्भव बनाउँछ। बालमैत्री/समावेशी विद्यालयले सुरक्षित सामाजिकरण सुनिश्चित गर्छ।
समुदाय–विद्यालय साझेदारी (PTA, local mentors) र सेवा-अधिगमले स्थानीय विकाससँग शिक्षा जोड्छ।
- Human capital ↑
- Equity & innovation
- Community partnership
Q8) जीवनोपयोगी शिक्षा (Life Skills) का आधारभूत सीप र कक्षा अभ्यास उल्लेख गर्नुहोस्।
आधारभूत सीप: संचार, समस्या समाधान, निर्णय, सहकार्य, आत्म-नियन्त्रण, सहानुभूति र नैतिकता।
कक्षा अभ्यास: समस्या-आधारित सिकाइ, भूमिका नाट्य, सेवा-अधिगम, प्रतिबिम्बी डायरी/रूब्रिक, Peer-feedback।
सीप × मूल्य (ईमानदारी/सम्मान) को संयोजनले दीगो व्यवहार बनाउँछ।
- Core skills
- PBL/Service learning
- Values × Skills
Q9) लैङ्गिक समावेशी शिक्षा—नीतिगत 3 प्राथमिकता लेख्नुहोस्।
१) सुरक्षित सुविधा: छुट्टाछुट्टै शौचालय, पानी/हाइजिन; २) लैङ्गिक-संवेदनशील पाठ्यक्रम/शिक्षण; ३) शिक्षक/कर्मी प्रशिक्षण र सुरक्षा संयन्त्र।
STEM मा पहुँच विस्तार, रोल-मोडेलिङ र स्कॉलरशिपले अवसर बढाउँछ।
गुनासो संयन्त्र/काउन्सेलिङले भरोसा र निरन्तरता बनाउँछ।
- Facilities
- Curriculum/Training
- Safeguarding
D) Economy & Development
Q10) दिगो विकास (Sustainable Development) किन “GDP मात्र होइन” भनी भनिन्छ?
GDP उत्पादनको रकम हो तर मानव विकास, समानता, वातावरणीय वहन क्षमता र संस्थागत गुणस्तरलाई पूर्ण रूपमा समेट्दैन।
SD का तीन स्तम्भ—आर्थिक, सामाजिक, वातावरणीय—सन्तुलनमा अघि बढ्दा मात्रै दीर्घकालीन समृद्धि सम्भव हुन्छ।
नीतिमा हरित ऊर्जा, दिगो पूर्वाधार, सामाजिक सुरक्षा र पारदर्शिता मिसिनुपर्छ।
- Beyond GDP
- 3 Pillars (People/Planet/Prosperity)
- Green + Inclusive policies
Q11) कर (Taxation) र सार्वजनिक सेवा—नागरिक जिम्मेवारीको सम्बन्ध।
कर राज्य सेवाको मुख्य स्रोत हो—शिक्षा, स्वास्थ्य, पूर्वाधार, सुरक्षा। कर बिना सार्वजनिक वस्तु उपलब्ध हुँदैन।
कर न्याय: क्षमताअनुसार योगदान, दुरुपयोग रोकथाम, पारदर्शिता र सामाजिक करार (social contract)।
VAT बिल माग्ने, बजेट निगरानी र भ्रष्टाचार रिपोर्टिङ नागरिक दायित्व हो।
- Revenue → Services
- Tax justice & transparency
- Citizen oversight
Q12) उपभोक्ता मूल्य सूचकांक (CPI) के हो? मूल्यवृद्धि परिवारमा कसरी प्रभाव पार्छ?
CPI उपभोक्ताले खरिद गर्ने वस्तु/सेवाको टोकरीको मूल्य परिवर्तनको औसत सूचक हो। यसले मूल्यवृद्धि (inflation) मापन गर्न मद्दत गर्छ।
मूल्यवृद्धि बढ्दा क्रयशक्ति घट्छ, बचतको वास्तविक मूल्य घट्छ र निम्न-आय परिवार बढी प्रभावित हुन्छन्।
परिवारले बजेटिङ, प्राथमिकता, थोक/सस्तो विकल्प, र आय-विविधीकरणमार्फत असर घटाउन सक्छ।
- CPI = price basket
- Inflation → purchasing power ↓
- Budgeting & diversification
E) Geography & Social Life
Q13) भूगोल (भू-आकृति/जलवायु) ले सामाजिक जीवन र जीविकोपार्जनमा कसरी प्रभाव पार्छ?
हिमाली–पहाडी–तराई भौगोलिक भिन्नताले बस्तीको ढाँचा, घर-डिजाइन, पोशाक, खानपान र पेशामा फरक पार्छ।
जलवायु/पानी पहुँचले कृषि, पशुपालन, पर्यटन र उद्योग छनोट निर्धारण गर्छ।
पूर्वाधार/बजार जडानले दूरी र समय घटाई सामाजिक/आर्थिक अवसर बढाउँछ।
- Environment → settlement/economy
- Climate & water
- Connectivity matters
Q14) प्राकृतिक स्रोतको दिगो उपयोगका सिद्धान्त (तीन बुँदा) लेख्नुहोस्।
वहन क्षमता नाघ्ने दोहन रोक्नु, पुनर्जनन/पुनर्स्थापनासँग समायोजन गर्नु र प्रदूषण/क्षरण घटाउनु।
समतामूलक पहुँच/लाभ बाँडफाँट र पारदर्शी इजाजत/निगरानी आवश्यक।
डाटा/GIS नक्साङ्कन, स्थानीय सहभागिता र दण्ड–प्रोत्साहन संयन्त्र प्रभावकारी।
- Carrying capacity
- Equity & transparency
- Monitoring & restoration
Q15) जलवायु परिवर्तन अनुकूलन (Adaptation) का स्थानीय उपायहरू।
पानी संकलन, सूखा-सहिष्णु बाली, माटो संरक्षण/मल्चिङ, र घर-स्तर ऊर्जा दक्षता।
जोखिम-आधारित योजना: प्रारम्भिक चेतावनी, स्वास्थ्य/पानी/कृषि सेवामा contingency प्रोटोकल।
स्थानीय ज्ञान र आधुनिक प्रविधि (ड्रिप इरिगेशन/मौसम जानकारी) संयोजन प्रभावकारी।
- Water/soil/variety
- Early warning & services
- Tech × local wisdom
F) Community & Civic Consciousness
Q16) नागरिकता र नागरिक कर्तव्य—सक्रिय नागरिक बन्न 3 अभ्यास के हुन्?
नागरिकता वैधानिक नाता हो जसले अधिकार (मताधिकार, स्वतन्त्रता, समानता) र कर्तव्य (कर तिर्नु, कानून पालना, सार्वजनिक सम्पत्ति जोगाउनु) प्रदान गर्छ।
सक्रिय नागरिकताका अभ्यास: सार्वजनिक सुनुवाइ/RTI, मतदाता शिक्षा/मतदान, समुदाय सेवा/स्वयंसेवा।
डिजिटल युगमा e-petition, बजेट ड्यासबोर्ड र fact-checking महत्त्वपूर्ण।
- Rights + Duties
- Participation & oversight
- Digital civics
Q17) विधिको शासन (Rule of Law) र सुशासन (Good Governance) बीच सम्बन्ध व्याख्या गर्नुहोस्।
विधिको शासनले सबै (शासनसहित) कानूनको अधीनमा राख्छ; मनपरी निर्णय/भेदभाव हट्छ।
सुशासनका स्तम्भ: पारदर्शिता, उत्तरदायित्व, सहभागिता, प्रभावकारिता। विधिको शासन बिना सुशासन सम्भव हुँदैन।
स्थानीय तहमा खुला बजेट, सार्वजनिक खरिद पारदर्शिता र सामाजिक अडिट व्यवहारिक उपाय हुन्।
- Law above all
- Transparency/Accountability
- Open budget & audits
Q18) विपद् जोखिम न्यूनीकरण (DRR) — स्कूल सुरक्षाका 3 कदम।
जोखिम पहिचान (hazard × vulnerability), निकास नक्सा/सुरक्षित जोन र आपतकालीन किट तयार पार्नु।
मोक ड्रिल/प्रशिक्षण, प्राथमिक उपचार, सूचना प्रणाली (bell/PA/WhatsApp groups) सञ्चालन।
समुदाय/अभिभावक/स्थानीय निकायसँग समन्वय र नियमित समीक्षा।
- Map → Prepare → Drill
- First aid & alerts
- Community coordination
G) Consumer / Commodity Protection
Q19) उपभोक्ता अधिकार र दायित्व—संक्षेपमा।
अधिकार: सुरक्षा, सूचना, छनौट, सुनुवाइ, क्षतिपूर्ति। दायित्व: बिल/गारन्टी सुरक्षित, लेबल पढ्ने, सचेत रिपोर्टिङ।
सरकार/नियमक/उद्योग/उपभोक्ता सबैको साझेदारीमा बजार अनुशासन टकाउ हुन्छ।
भ्रामक दावी, म्याद गुज्रेको सामान, नक्कली ब्राण्ड विरुद्ध प्रमाणसहित गुनासो दर्ता गर्नुपर्छ।
- Rights + responsibilities
- Shared enforcement
- Evidence-based complaint
Q20) भ्रामक विज्ञापन (Misleading Ads) पहिचान र नियन्त्रण कसरी गर्ने?
अतिरञ्जित/झुटा दावी, फाइन-प्रिन्ट, छिपेको लागत, नकली प्रमाणपत्र/रिभ्यु जस्ता संकेत पहिचान गर्नुपर्छ।
नियन्त्रणका लागि विज्ञापन आचारसंहिता, मानक/जाँच, दण्ड/क्षतिपूर्ति र तथ्य-जाँच संयन्त्र चाहिन्छ।
उपभोक्ताले स्क्रिनसट/बिल/साक्ष्यसहित उपभोक्ता मञ्च/हेल्पलाइनमा उजुरी दिनुपर्छ।
- Red flags of ads
- Code/penalty
- File complaints with proof
Q21) ई-Commerce किनमेल गर्दा 3 सुरक्षा सावधानी लेख्नुहोस्।
विश्वसनीय प्लेटफर्म/विक्रेता रेटिङ/रिटर्न नीति जाँच; नक्कली साइट/एपबाट सावधानी।
OTP/UPI PIN गोप्य, 2FA, फिसिङ/QR स्क्यामबाट जोगिनु; COD/एस्क्रो प्राथमिकता।
डेलिभरीमा निरीक्षण, बिल/ईमेल सुरक्षित राख्ने र समयमै गुनासो दर्ता गर्ने।
- Platform + policy check
- Payment hygiene
- Inspect & keep bills
H) History of Nepal
Q22) नेपालको एकीकरण—उद्देश्य, प्रक्रिया र परिणाम।
उद्देश्य: राजनीतिक विखण्डन अन्त्य, सुरक्षा/व्यापार सहजता र साझा राष्ट्रिय पहिचान निर्माण।
प्रक्रिया: सैन्य/कूटनीतिक अभियान, प्रशासन/राजस्व एकीकरण, र रणनीतिक मार्ग नियन्त्रण।
परिणाम: केन्द्रिय प्रशासन/बजार विस्तार/राष्ट्र निर्माण; तर स्थानीय स्वायत्तता/सीमा सम्बन्धका चुनौती पनि देखा परे।
- Unification aims
- Admin/Revenue/Routes
- Nation-building + challenges
Q23) राणा शासनको सकारात्मक/नकारात्मक प्रभाव संक्षेपमा विश्लेषण गर्नुहोस्।
सकारात्मक: केही आधारभूत पूर्वाधार/परराष्ट्र सम्पर्क सुरुवात।
नकारात्मक: शिक्षा/प्रेस नियन्त्रण, राजनीतिक अधिकार हनन, आर्थिक शोषण; दीर्घकालीन मानव विकास बाधित।
पाठ: शक्ति सन्तुलन, उत्तरदायित्व र विधिको शासन बिना विकास टिक्दैन।
- Infra vs freedom
- Education/press suppressed
- Governance lesson
Q24) 2007 सालदेखि भएको लोकतान्त्रिक आन्दोलनका मुख्य चरण र उपलब्धि।
1951 (2007) परिवर्तन, 1990 जनआन्दोलन, 2006/07 जनआन्दोलन II—यसक्रमले बहुदलीय लोकतन्त्र र मानवअधिकार संस्थागत गर्यो।
संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रतर्फको रूपान्तरण, मौलिक अधिकार विस्तार, प्रेस स्वतन्त्रता र नागरिक सहभागिता वृद्धि।
पाठ: नागरिक जागरण/मिडिया स्वतन्त्रता/संवाद प्रक्रियाले प्रणालीगत रूपान्तरण सम्भव बनाउँछ।
- Milestones
- Rights & federalism
- Role of citizens/media
Comments
Post a Comment